मधुमेहामुळे होणारा डोळ्यांचा धोकादायक आजार – डायबेटिक रेटिनोपॅथी: म्हणजे काय? लक्षणे, कारणे व उपचार

✍️ डॉ. मशायक अजीम – नेत्ररोग तज्ञ, Sigma Eye & ENT Hospital, लातूर MBBS, M.S. Ophthalmology, FCRS – Cornea & Phaco-Refractive Surgeon (PBMA. H. V. Desai Eye Hospital, Pune)  मोतिबिंदू (फेको), काळे बुबूळ आणि काचबिंदू स्पेशालिस्ट

डायबेटिक रेटिनोपॅथी म्हणजे काय?

डायबेटिक रेटिनोपॅथी हा मधुमेहामुळे (डायबेटिस) होणारा गंभीर नेत्ररोग आहे. डोळ्याच्या मागील भागात रेटिना नावाचा संवेदनाक्षम पडदा असतो. या रेटिनामध्ये सूक्ष्म रक्तवाहिन्या असतात, ज्यांच्या मदतीने आपण पाहिलेले प्रत्यक्षात मेंदूपर्यंत पोहोचते.मधुमेहामध्ये रक्तातील साखर दीर्घकाळ वाढलेली राहिल्यास या सूक्ष्म रक्तवाहिन्यांवर ताण येतो, त्या कमजोर होतात, गळती होते, सूज येते किंवा त्यामध्ये रक्तस्राव होतो. यामुळे दृष्टी धूसर होणे, ठिपके दिसणे किंवा दृष्टी गमावणे अशी समस्या उद्भवते.सुरुवातीच्या टप्प्यावर हा आजार निरुपद्रवी असतो, म्हणून वेळेवर ओळखणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

लक्षणे – सुरुवातीपासून प्रगत टप्प्यांपर्यंत

डायबेटिक रेटिनोपॅथीची लक्षणे हळूहळू दिसू लागतात:

• वाचन, टीव्ही पाहणे किंवा वाहन चालवताना दृष्टी धूसर होणे

• डोळ्यासमोर काळे किंवा धुरकट ठिपके, रेषा किंवा जाळ्यासारखी सावली दिसणे

• रात्री किंवा कमी प्रकाशात पाहण्यास त्रास होणे

• रंग स्पष्ट न दिसणे

• अचानक दृष्टी कमी होणे किंवा गमावण

ही लक्षणे दिसताच नेत्रतज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक आह

कारणे आणि जोखीम घटक

डायबेटिक रेटिनोपॅथी होण्यामागे काही प्रमुख कारणे:

• दीर्घकाळ रक्तशर्करा वाढलेली असणे

• उच्च रक्तदाब व कोलेस्ट्रॉल वाढलेला असणे

• धूम्रपान व व्यायामाचा अभाव

• मधुमेहाचा कालावधी ५–१० वर्षांपेक्षा जास्त असणे

• गर्भावस्थेत मधुमेह (Gestational Diabetes)

हे सर्व घटक रेटिनाच्या रक्तवाहिन्यांना अधिक हानी पोहोचवतात.

निदान व तपासणी

डायबेटिक रेटिनोपॅथीचे अचूक निदान करण्यासाठी नेत्रतज्ज्ञांकडून संपूर्ण तपासणी आवश्यक असते:

• फंडस तपासणी: नेत्रतज्ज्ञ डोळ्यांच्या मागील भागाची तपासणी करतात.

• OCT (Optical Coherence Tomography): रेटिनातील सूज किंवा गळती शोधण्यासाठी.

• फ्लुरोसीन अँजिओग्राफी: रक्तवाहिन्यांची गळती, सूज व नव्या रक्तवाहिन्यांची निर्मिती पाहण्यासाठी.

मधुमेह असणाऱ्या प्रत्येकाने दरवर्षी किमान एकदा नेत्रतज्ज्ञाकडे तपासणी करून घ्यावी.

उपचार पद्धती

डायबेटिक रेटिनोपॅथीचा उपचार आजाराच्या टप्प्यानुसार बदलतो.

• रक्तशर्करा व रक्तदाब नियंत्रण:

  • रक्तातील साखर, रक्तदाब व कोलेस्ट्रॉल नियंत्रणात ठेवणे सर्वात महत्त्वाचा टप्पा आहे.

  • योग्य आहार, नियमित व्यायाम, औषधे व इन्सुलिनचा योग्य वापर करणे आवश्यक आहे.

• लेझर उपचार (Laser Photocoagulation):

  • रेटिनातील गळती थांबवण्यासाठी व रक्तवाहिन्यांना स्थिर करण्यासाठी.

• इंजेक्शन थेरपी (Anti-VEGF / स्टेरॉइड):

  • डोळ्यात विशेष इंजेक्शन देऊन सूज व नवीन रक्तवाहिन्यांची निर्मिती कमी केली जाते.

• व्हिट्रेक्टॉमी शस्त्रक्रिया:

  • रक्तस्राव, पडदा (traction) किंवा जाड झालेले व्रण काढण्यासाठी केली जाते.

लवकर ओळख व योग्य वेळी उपचार केल्यास दृष्टी वाचवता येते व दृष्टीक्षमता टिकून राहते.

प्रतिबंधात्मक उपाय

• नियमित नेत्रतपासणी करणे (दर १२ महिन्यांनी एकदा)

• संतुलित आहार, कमी गोड पदार्थ, भरपूर फळे व भाज्या

• नियमित व्यायाम व वजन नियंत्रण

• धूम्रपान व मद्यपान टाळणे

• डॉक्टरांनी सांगितलेल्या औषधांचे व इन्सुलिनचे वेळेवर सेवन

🏥 Sigma Eye & ENT Hospital, लातूर – तुमच्या डोळ्यांच्या आरोग्याची विश्वासू सोबती

डायबेटिक रेटिनोपॅथी व इतर नेत्ररोगांसाठी अचूक निदान व अत्याधुनिक उपचाराची सुविधा Sigma Eye & ENT Hospital, लातूर येथे उपलब्ध आहे.अनुभवी नेत्रतज्ज्ञ डॉ. मशायक अजीम यांच्याकडून रुग्णांना आधुनिक व वैज्ञानिक उपचार दिले जातात.

निष्कर्ष

डायबेटिक रेटिनोपॅथी हा मधुमेहाचा गंभीर दुष्परिणाम आहे; मात्र वेळेवर तपासणी व उपचार घेतल्यास दृष्टी वाचवता येते.आपल्या डोळ्यांचे आरोग्य जपण्यासाठी आजच नेत्रतज्ज्ञांचा सल्ला घ्या.

Sigma Eye & ENT Hospital, Latur

📍 अंबा माता मंदिर जवळ, राऊत हॉस्पिटलच्या बाजूला, चंद्रनगर, लातूर

🕒 वेळ: दुपारी १ ते सायं. ८ (रविवार बंद)

📞 8766469972

🌐 www.sigmahospitallatur.com